اندیشه ایجاد موزه میراث روستایی گیلان برای نخستین بار پس از زمین لرزه ۱۳۶۹ گیلان – زنجان از سوی دکتر محمود طالقانی استاد دانشگاه تهران و مدرسه عالی زبان ها و تمدن های شرق پاریس مطرح شد . نتایج مجموعه تحقیقات تحت عنوان «اثرات اقتصادی ، اجتماعی ، و فرهنگی ناشی از زمین لرزه» بیانگر این واقعیت بود که روند تخریب داشته های میراث فرهنگی به ویژه خرده فرهنگ ها در استان گیلان نیز همچون دیگر مناطق ایران به سرعت ادامه دارد و حوادث طبیعی تنها تشدید آن را در پی داشته است . با توجه به اینکه جنبه های مهمی از فرهنگ محلی و ملی در خطر فراموشی قرار گرفته بود و از آنجا که بخش مهمی از میراث هر سرزمین متعلق به مردمان عادی به ویژه روستائیان است که بصورت غیر مکتوب و دهان به دهان منتقل شده و مضامین متنوعی از هنر ، معماری ، محیط زیست و کشاورزی را در بر می‌گیرد ، نیاز به صیانت از میراث روستایی و انتقال آن به نسل های آینده به شدت احساس می شد .  

مطالعات اولیه برای احداث این اکو موزه از سال ۱۳۸۱ با همکاری اداره کل میراث فرهنگی ، صنایع دستی و گردشگری استان گیلان ، استانداری گیلان ، دانشگاه تهران ، اکو موزه آلزاس فرانسه و زیر نظر سازمان یونسکو آغاز شد . در اردیبهشت ۱۳۸۴ اولین کارگاه این طرح (حوزه فرهنگی و معماری جلگه شرق سپیدرود) راه‌اندازی شد که مجری این طرح آقای دکتر طالقانی و سازنده آن خانم مهندس پویا میریوسفی بوده‌اند و فاز نخست آن در ۲۵ اردیبهشت ماه ۱۳۸۵ افتتاح و آماده بهره برداری شد .

موزه میراث روستایی گیلان ، تنها اکو موزه ایران (موزه فضای باز) است که در زمینی به مساحت ۲۶۳ هکتار در پارک جنگلی ۱۴۸۰ هکتاری سراوان احداث شده است . در این موزه ، الگوی چندین نوع معماری بناهای مسکونی گیلان شامل جلگه غرب و شرق گیلان ، کوهستانی ، کوهپایه و ساحلی را می توان مشاهده کرد . در این موزه ، خانه‌های مسکونی روستایی به همان شکل از محل اولیه خود واچینی و دوباره چینی شده است . موزه میراث روستایی گیلان که در نوع خود در منطقه غرب آسیا و منطقه آسیای مرکزی منحصر به فرد بوده ، روایت کننده زندگی واقعی فرهنگ‌ و سنت مردم استان گیلان است . این موزه از جمله پربازدیدترین موزه های کشور به شمار 

می آید .

بخش معماری این موزه ، مجموعه‌ای است که قدمت بناهای آن به طور متوسط به ۱۵۰ سال می‌رسد و هدف موزه‌ی میراث روستایی گیلان ، تنها انتقال بناهای روستایی نیست ، بلکه حفظ فرهنگ بومی ، فن ساخت و دانش نانوشته‌ای است که در روستاهای گیلان وجود داشته است . در این مجموعه ، علاوه بر معماری روستایی مناطق مختلف استان ، سایر عناصر فرهنگی مربوط به ابزارهای زندگی و کار ، خوراک ، پوشاک و ... هم به نمایش درآمده است و در طراحی سایت ، محل‌های جداگانه برای رستوران‌ها ، چای‌خانه‌ها ، بازارها ، مساجد ، مزارع و باغ‌های چای ، شالیزار ، کارگاه‌های آموزش و تولید صنایع‌دستی ، نظیر گمج‌سازی و سفالگری ، مرواربافی ، رشتی‌دوزی و ... ، محوطه‌ی بازی‌ها و نمایش‌های سنتی برای برگزاری کشتی‌ گیله‌مردی ، ورزاجنگ ، لافندبازی و ... ، مراکز تحقیقات کشاورزی و دامپروری ، پژوهشگاه معماری و مردم‌شناسی ، پارک کودک ، باغ‌های پرورش گیاهان دارویی و درختان بومی ، اردوگاه تفریحی ، معماری چوب ملل و دو مجموعه‌ی مهمان‌پذیر با الهام از معماری روستایی به ظرفیت ۱۵۰ واحد ۳ تا ۵ نفره ، در نظر گرفته شده است.این موزه در بیست و یکمین دوره جشنواره خوارزمی در بهمن ۱۳۸۶ موفق به کسب رتبه دوم شد . موزه میراث روستایی گیلان در حالی به عنوان دومین طرح برگزیده انتخاب شد که ۵۴۰ طرح داخلی ، ۵۴ طرح بین المللی و ۱۹ طرح از ایرانیان مقیم خارج در این جشنواره شرکت داشتند .