به گزارش صدای خاک، محبوبه دهقان-  فصل زیستن را در مجموعه ای از فعالیتهای فیزیکی مثل فعالیت های حرکتی، خوردن، آشامیدن، خوابیدن و غیره که به طور کل بررشد و نمو و بقاء موجدات تاثیر می گذارد میدانیم. به مکانی که این فعالیت‌ها در آن اتفاق می افتد محیط زیست می گویند چرا که بعد دیگر ماجرا وجود عوامل فیزیکی خارجی است که تاثیرگذار جریان زندگی است
البته این تعریف صرفا تک بعدی است چرا که بعد دیگر ماجرا وجود عوامل فیزیکی خارجی است که تاثرگذاشت جریان زندگی است در بیان کامل محیط زیست شامل مجموعه ای ازعوامل فیزیکی خارجی از یک طرف و موجودات زنده ای که در آن زیست می کنند از طرف دیگر می‌باشد که برای بقاء و رشد و نمو همواره با یکدیگر در کنش و تقابل هستند.
انسان بعنوان اشرف مخلوقات و هوشمندترین موجودی که در این زیستگاه، زندگی می کند اولین و موثرترین نقش را در رشد و نمو و ارتقاء این محیط دارد که البته متاسفانه در سالهای اخیر فعالیت های بشری نه تنها برای پیشرفت رشد و محیط زیست کار بسزایی انجام نداده بلکه محیط زیست بشر هر روز به اضمحلال و نابودی نزدیک تر شده است.
براساس گزارش سازمان همکاری اقتصاد و توسعه در سال 2001 تقریبا همه عوامل تشکیل دهنده محیط زیست تحت تاثیر فعالیت های انسانی قرار گرفته اند.
این عوامل تشکیل دهنده که عمدتا شامل خاک( که فعالیت های انسانی برخاک باعث مسمومیت و فرسایش خاک و بدنبال آن موجب تخریب و کاهش توان زمین های زراعی می شود).
آب(که از تاثیرات فعالیت های انسان برروی آبها می توان پرمصرف بی رویه آن از بین رفتن منابع آبی و آلوده و آبهای سطحی و زیرزمینی اشاره کرد.
هوا: (آلودگی هوا که مبادرت ازورود مستقیم و غیر مستقیم هر عنصر توسط انسان یا عوامل طبیعی که احتمال ایجاد اثرات نامطلوب بر سلامتی انسان و محیط زیست را داشته باشد.
دیگر عوامل مثل منابع طبیعی و گیاهان وغیره نام برد.
بطور کلی برخی از فعالیت های بشری که در مقیاس جهانی بطور مستقیم و غیرمستقیم به محیط زیست جهانی آسیب می رساند می توانند به رشد جمعیت ، بهره کشی و مصرف بیش از حد منابع طبیعی، آلودگی محیط زیست و جنگل زدایی، از دست رفتن تنوع زیستی و آلودگی های محیطی ناشی از فعالیت های روزمره انسانها که درنهایت خطر حیاتی برای نجات بشر ایجاد می کند.
هدف از بیان این مطلب و بررسی و کنکاش در موضوع آلودگیهایی است که صرفا در جوامع بشری باعث بخطر افتادن سلامت جامعه و بشریت می‌شود وراهکارهایی که می توان با بکارگیری آنها از این فاجعه انسانی جلوگیری کرد.
خانواده‌ها بعنوان مهره‌های تشکیل دهنده جامعه بشری نقش بسیار مهمی در کاهش آلودگی های جوامع بشری دارند مدیریت یک خانواده در کنار تمام فعالیت‌های اعضای آن و حفظ سلامت و نشاط یک خانواده مدیریتی بس حساس است.در کنار این مدیریت ها، مدیریت زباله های ناشی از زندگی و فعالیت های نوع بشر از اهیمت ویژه ای برخوردار است

حفظ محیط زیست با مدیریت زباله در منزل
اصطلاح زباله به پسماندهای جامد و مایعی که ظاهرا بدردنخور باشند گفته می شود ومدیریت زباله های خانگی به این معناست که بتوان به نحو صحیحی آنها را جداسازی کرده و هوشمندانه در چرخه طبیعت از آنها استفاده مجدد کرد.
امروزه با توجه هب تبلیغات شدید شرکت های تولید کننده و کمپانی های خدماتی در جهت بالابردن مصرف و رواج فرهنگ مصرفگرایی برای بالاردن سود و منفعت خود، با انبوه زیادی از زباله های خانگی در جوامع بشری مواجه هست جامعه ایرانی بطور اخص در مقابل جوامع بشری بطوراعم نه تنها از این قاعده مستثنی نیست بلکه یکی از پرمصرفت ترین جوامع دنیا را رقم زده است. بطوریکه ایران یکی از ده کشور پرمصرف دنیا در بحث انرژی، آب؛ دارووحتی مواردی مثل لوازم آرایش هست و باید توجه داشت که قانون هرچه مصرف بیجا و بی مورد بیشتر باشد زباله های ناشی از آن هم بیشتر است در ایران مصداق واقعی دارد بطوریکه طبق آمار هر شخص ایرانی در شهر بزرگ تهران روزانه حدود 900 کیلوگرم زباله خانگی از خود بجا می گذارد. زباله های خانگی شامل چند دست پس مانده های مواد خوراکی، گیاهی، حیوانی، پس مانده های خشک مانند پلاستیک، فلزات، کاغذها و روزنامه ها و بطری های شیشه ای و انواع فوم و پارچه و مشتقات آن و... می باشد.
باید توجه داشت که امکان و احتمال بازگشت پسمانده های ترو مایع به چرخه طبیعت بیشتر و راحتتر از پس مانده های خشک مثل پلاستیک و فلزات است ولی بطورکلی تمام این پس مانده ها را می توان با مدیریت و درایت به سرمایه ملی تبدیل کرد.

البته بحث جمع آوری و دفن یک سری از زباله های خانگی هم مبحث مهمی است که هزینه گزافی را به جوامع تحمیل می کند بطوریکه طبق نظر کارشناسان مربوطه، جمع آوری و دفن هر تن زباله حدود 35 هزار ریال است. مضافا به اینکه این مقدار زباله 400 متر مکعب گاز کلی برای دی اکسید کربن را متصاعد می کند و بین 400 تا 600 لیتر شیرابه از آن خارج می شود که می تواند اثرات و پیامدهای بسیار منفی برروی محیط زیست داشته باشد . با یک نظر اجمالی به این مطلب می رسیم که در واقع ما دوبار برای یک جنس هزینه پرداخت می کنیم. یکبار هنگام خرید آن و بار دیگر برای جمع آوری و احتمالا دفن و یا بازیافت و یا حتی بازگرداندن آن به چرخه طبیعت هزینه می دهیم.
همانطور که گفتیم دفن زباله ها اثرات و پیامدهای بسیار منفی بر روی محیط زیست دارد بطوریکه شاید مدت زیادی طول نکشد که اطراف پراز زباله شود و محل دیگری برای دفن زباله ها پیدا نشود مضافه به اینکه همین انباشت زباله باعث رشد و تکثیرانواع میکروبها و باکتریها و حشرات و حیوانات موذی می‌شود طبق برآوردهای علمی در هر گرم زباله بین 50 هزار تا 10 میلیون باکتری مختلف وجود دارد که در نهایت می تواند منجر به شیوع انواع بیماریها شود.
در بحث بازگشت زباله ها به محیط زیست، همانطور که متذکر شدیم در مورد بسیاری از انواع زباله ها این عمل در بازه زمانی طولانی تری به ثمر می رسد مثلا پلاستیک ها و کیسه ها و ظروف پلاستیکی تقریبا غیرقابل تحزیه هستند و بطور متوسط 500 سال در محیط باقی می مانند و به دلیل سبکی کیسه های پلاستیکی، آنها به ویسله باد به هر جای طبیعت سرک می کشند و حتی گاهی دردهان حیوانات دریایی یافت می شوند و موجب مرگ این دسته از جانداران می گردد.
شیشه ها و قوطی های فلزی صدها سال روی زمین می مانند و یا زباله هایی مثل لامپهای مهتابی و لوازم الکترونیکی به علت وجود سرب و حیوه در ترکیب خود بسیار خطرناکند و در این میان فقط پسمانده های گیاهی و نباتی هستند که می توان از آنها بعنوان کود برای تقویت و اصلاح خاک محیط بخوبی استفاده کرد.
حال اگر بخواهیم از پرداخت این هزینه های اضافی و مهمتر از آن نابودی محیط زیست اطرافمان جلوگیری کنیم چه راهکارهایی پیش رو داریم؟ برای مدیریت زباله های منزل در درجه اول مواد قابل تجزیه مثل پس مانده های آشپزخانه و مواد غذایی را از سایر مواد جدا کنیم چون همانطور که گفتیم این دسته از زباله ها برای اصلاح خواص خاک و جبران مواد غذایی از دست رفته آنها مفید هستند با اجرای دقیق این طرح می توان روزانه 530 هکتار خاک کشور را احیا نمود.
روزنامه ها و کاغذهای باطله، جعبه های شیرینی و بسته بندی، دفترچه های تمام شده، مقوا و کارتن های خالی قابل بازیافت هستند پس باید جداسازی شوند. شیشه های سس، آبلیمو، شیشه های شکسته که باید با احتیاط جداسازی و به ماموران بازیافت تحویل داده شود ظروف و قوطیهای کنسرو و کمپوت و نوشابه می توان تا 90 درصد انرژی لازم برای ساخت مجدد آنها صرفه جویی کرد و آلودگی مرحله تولید مجدد آنها نیز 95 درصد کمتر است.

کیسه ها، ضایعات و لوازم پلاستیکی شکسته را جداسازی کرده و به ماموران بازیافت تحویل دهیم تا در کارخانجات تولید پلاستیک استفاده شود. کلاسعی کنیم بیشتر از لوازم برقی تا لوازم باطری دار استفاده کنیم چون باتری حاوی مواد سمی خطرناک است.
قانون کلی در آشپزخانه که اول ظروف آشپزخانه را کاملا تمیز کرده و بعد در ظرفشویی قرار می دهیم تا رطوبت کمتر بگیرد. غذاهای اضافی غیرباقل مصرف را در کیسه ای جمع آوری کرده و در موقعیت مناسب در اختیار پرندگان و حیوانات قراردهیم.
هنگام خرید از یک کیسه پارچه ای استفاده کنیم تا مجبور به گرفتن کیسه های پلاستیکی فروشگاه ها نباشیم حتی المقدور هنگام خرید از فروشنده پاکتهای کاغذی بخواهیم تا کیسه های پلاستیکی از ظروف یک بار مصرف هم فقط در مواقع اضطرار استفاد کنیم.
به گفته یکی از کارشناسان امور شهری بدون تردید اولین قدم در کم کردن هزینه دفن پسماندها (البته بعد از قانون کمتر و بهتر مصرف کنید) و رسیدن به درآمد ناشی از بازیافت، تکنیک زباله های قابل بازیافت و غیرقابل بازیافت و به اصطلاح زباله های تروخشک است و رسانه ها در تبلیغ و ترویج و نهادینه کردن عادت جداسازی زباله ها در منازل نقش اصلی را دارند که متاسفانه در این زمینه خیلی ضعیف عمل کردند. ملی شدن فرهنگ جداسازی زباله ها در منازل، گام اول در رسیدن به درآمد پایدار است و در نهایت رسیدن به همان مثل طلای کثیف.
با توجه به نقش عامه مردم بعنوان تولید کنندگان اصلی زباله های خانگی ضرورت ایجاد فرهنگ مناسب در زمینه کاهش تولید زباله و تفکیک آن از مبدا از طریق آموزشهای عمومی یا از طریق رسانه ها یا آموزش در مکانهای عمومی مثل مدارس و مساجد بیشترین اهمیت را پیدا می کند. هدف اصلی این آموزشها هم بالابردن سطح تعقل، دانش و اخلاق در افراد و افزایش سطح مسئولیت پذیری آنها در سطح  جامعه نسبت به محیط زیستی که در آن زندگی می کنند و صدالبته که متعلق به تمام نسل های بشریت است.
جهت فرهنگ سازی و اجرایی کردن این آموزشها می توان به راهکارهای زیر نیز اشاره داشت:
برگزاری کارگاه های آموزشی تفکیک زباله از مبداء و تشکیل دوره های آموزشی گروهی و فردی خانم های خانه دار
تشکیل تیم های مشارکتی در محله ها برای ایجاد توسعه فرهنگ بازیافت
برپایی نمایشگاه های ثابت و سیار عکس و محصولات تولید شده از بازیافت زباله ها
برگزاری نمایشگاه های آموزشی برای کودکان و استفاده از خلاقیت آنها در گسترش بازیافت در خانواده
برگزاری همایش ها، طراحی و نصب تابلو و تراکت های تبلیغاتی در معابر عمومی و پخش تیزرهای تبلیغاتی و انیمیشن های کوتاه خصوصا در قابل طنز در سیما

آموزش دادن دانش آ موزان در مدارس به منظور آشنایی با مواد بازیافتی و توزیع جعبه های مخصوص کاغذهای باطله در مدارس خصوصا در انتهای سال تحصیلی و درخواست از آنها برای جمع آوری دفترچه های استفاده شده در طول سال و مکتابهای باطله در این جعبه ها
توزیع انواع بروشورها و کیسه های زباله در رنگهای مختلف به صورت رایگان بین مردم که البته اکثر این اقدامات توسط مردم در محله های شهرها قابل اجرا است ولی آنچه که مهم است ایجاد انگیزه و اراده و تشویق مردم به انجام آن است.
در کنار مردم دولتمردان جامعه ابتدا باید نقش روشنگری هدایت جامعه را به عهده داشته باشند بطور حتم خانواده هارا می توان از طریق آموزش و روشنگری توسط رسانه ها اقناع کرد.
چندی است که دولت طرح تفکیک زباله از مبدا را به اجرا گذاشته که البته در شیوه اجرا و فرهنگ‌سازی جهت گسترش و همه گیر شدن آن در لایه‌های مختلف جامعه ناهماهنگی‌هایی هم وجود دارد.
اولین اقدام برای ایجاد انگیزه و تشویق مردم، اقدامات عملی خود دولت است که البته باید فراگیر وعمومی باشد بطوریکه ملموس و قابل دیددر تمام سطوح و طبقات جامعه باشد در تمام سطوح و طبقات جامعه باشد مثل قراردادن جایگاه ها سطل های بزرگ جداگانه(زباله خشک و زباله تر) در اماکن عمومی پررفت وآمد مثل پارکها.
به موازات آن آموزش و تشویق قشر متوسط جامعه از طریق رسانه ها و تبلیغات شهری
فراهم کردن شرایط جمع آوری زباله ها از درب منازل و رستورانها و مکانهای عمومی، تا مردم برای جداسازی و حمل زباله ها به مکانهای از پیش تعیین شده بیش از این به زحمت نیفتند و بهانه ای برای ترک این فعل نیابند.
از دیگر اقدامات دولتمردان فراهم سازی زیرساخت های مرتبط با تکنیک زباله مثل اگو، خردکن های بزرگ صنعتی زباله و به روز کردن اطلاعات و امکانات جمع آوری زباله و استفاده از تجربیات دیگر کشورها در این باب و فراهم کردن تسهیلات برای افرادی که در این امر آمادگی سرمایه گذاری دارند.
تشویق اقشار کم درآمد جامعه به تفکیک زباله از طریق برنامه مبادله زباله های خشک و روزنامه های باطله با محصولات و موارد مورد نیاز مردم مثل محصولات بهداشتی و غیره

بیان این مطلب هم خالی از لطف نیست که همانطور که می دانیم با توجه به مرور زمان و پیشرفت های سریع جوامع بشری بسوی صنعتی شدن ، نوع و جنس زباله های شهری هم متفاوت شده است.
این روزها در میان زباله های شهری، قطعات کامپیوتر، موبایل، وسایل الکترونیکی مثل تلویزیون و رادیوهای قدیمی و از کار افتاده و خیلی از وسایلی که شاید در گذشته خیلی دورزباله و پسماند محسوب نمی شدند بچشم میخورد
در رابطه با این نوع از زباله ها و در راستای سیاست های دولت و شهرداریها، تشویق بخش خصوصی به حضور پررنگتر و بیشتر در زمینه جمع آوری و بازیافت اینگونه زباله ها باید به وسیله طرح های توجیهی و تشویقی باشد که ضمن مورد توجه قراردادن مسئله مهم سلامت محیط زیست، توجیه اقتصادی و سودآوری مناسب هم برای بخش خصوصی در پی داشته باشد.
در دورانی که از قطعات قدیمی کامپیوتر، طلا بازیافت می شود و از لاستیک های فرسوده خودرو، پودر پلاستیک، فلز بازیافتی و قیرپلیمری که در ساخت زمین های دومیدانی و صنعت کفش و کفپوش مورد استفاده قرار می گیرد، هدف گذاری شده، تشویق بخش خصوصی به حضور و سرمایه گذاری در این امر تنها با ارائه تسهیلات نظیر مکان مناسب، معافیت های مالیاتی، اجازه واردات ماشین آلات احتمالی مورد نیاز، ارائه زمان بندی منطقی به بازپرداخت وام های دریافتی مورد نیازشان از بانکها با سود مناسبب و از همه مهمتر قانونمندکردن نحوه جمع آوری زباله های خانگی و جلوگیری از حضور گروه های بدون شناسنامه و مجوز در امر جمع آوری زباله ها، از اهمیت ویژه ای برخوردار است.
در انتها براین باوریم که هرگونه فرهنگ سازی در جامعه نیازمند گذشت زمان است.
زمان زیادی از قانونمند شدن موفق بستن کمربندهای خودرو در هنگام رانندگی نمی گذرد، امیدواریم که طی سالهای آینده نه چندان دور هم تفکیک زباله ها بصورت یک قانون بدون جریمه در تمام جوامع بشری اعمال شود

پاورقی: محمد رضایی الهه 1387( بررسی راهکارهای فرهنگی جهت مشارکت مردم در بازیافت مردم در سومین کنفرانس بازیافت)

آبا